W 2023 r. Grecję zalały fale pożarów. Najbardziej dotknęło to wyspę Rodos, ale również na innych wyspach problem występował z różną intensywnością i w różnej skali. Sytuacja ta rodziła wiele pytań dotyczących aspektów prawnych, w tym także to, czy w świetle takich okoliczności klienci organizatorów turystyki mogą bezkosztowo odstąpić od umowy. Bezkosztowo, to znaczy za zwrotem całości dokonanej wpłaty, bez konieczności poniesienia opłaty za rezygnację. Jeśli klient musiał w takim przypadku ponieść opłatę, to mogła ona wynieść nawet ok. 70-90% ceny imprezy turystycznej. O problemie tym pisałem wówczas m.in. we wpisach Kiedy pożary mogą stanowić podstawę do bezkosztowego odstąpienia od umowy z biurem podróży? oraz Co zrobić jeśli biuro podróży kwestionuje prawo klienta do bezkosztowej rezygnacji z uwagi na pożary?
Odpowiedź na pytanie co do tego, czy można było od umowy odstąpić bezszkosztowo zawarta jest w art. 47 ust. 4 ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych. A przynajmniej od jego lektury należy zacząć. Zgodnie z tym przepisem:
Podróżny może odstąpić od umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez ponoszenia opłaty za odstąpienie w przypadku wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które mają znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej lub przewóz podróżnych do miejsca docelowego. Podróżny może żądać wyłącznie zwrotu wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, bez odszkodowania lub zadośćuczynienia w tym zakresie.
A zatem, w przypadku pożarów czy innych nadzwyczajnych okoliczności, zawsze należy ocenić, czy zachodzą przesłanki wskazane w tym przepisie, tj.:
- przed rozpoczęciem imprezy turystycznej wystąpiły nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności
- okoliczności te wystąpiły w miejscu docelowym lub najbliższym sąsiedztwie
- okoliczności te mają znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej.
Jak można się domyśleć, czasami – i nie są do sprawy wyjątkowe – między organizatorami turystyki i ich klientami dochodzi do sporów co do tego, czy takie okoliczności wystąpiły. Z uwagi na sposób zapłaty ceny imprezy turystycznej, w takich okolicznościach to organizator turystyki jest w bardziej komfortowej sytuacji. Po prostu „ma w kieszeni” otrzymaną od klienta wpłatę ceny. A jeśli klient kwestionuje stanowisko organizatora, to najczęściej pozostaje mu jedynie skierowanie sprawy na drogę sądową, co wymaga oczywiście pewnej determinacji z jego strony.
W dniu 21 stycznia 2025 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa-Krowodrzy wydał wyrok odnoszący się do tego rodzaju sprawy. Dotyczyła ona pożarów w Grecji i była o tyle nietypowa, że pożary te dotknęły głównie wyspę Rodos, a powodowie – których reprezentowałem – zawarli umowę o udział w imprezie turystycznej na wyspie Kos.
Powodowie zawarli umowę w dniu 18 lipca 2023 r., kiedy informacje o pożarach w Grecji o niepokojącej skali jeszcze nie docierały. Impreza miała się odbyć w dniach 25.07-01.08.2023 r. Był to wyjazd rodzinny (rodzice z małymi dziećmi). Za udział w imprezie turystycznej zapłacili ponad 14 tys.
W okresie po zawarciu umowy, a przed zaplanowanym terminem rozpoczęcia imprezy turystycznej powodów, w Grecji doszło do ogromnej fali pożarów, głównie na wyspie Rodos. Informacje o pożarach w Grecji przez szereg dni były główną informacją medialną w Polsce, media szeroko informowały również o sytuacji turystów, zarówno znajdujących się w Grecji, jak i tych, którzy mieli odbyć tam w najbliższych dniach wakacje. Grecki rząd powołał przy resorcie spraw zagranicznych specjalny sztab kryzysowy, którego zadaniem było kierowanie ewakuacją zagranicznych turystów. Tego rodzaju pożary związane są również z unoszeniem się potężnych chmur dymu wymieszanego z popiołem, co nie tylko negatywnie wpływa na możliwości wypoczynku, ale po prostu jest szkodliwe dla zdrowia; toksyczny dym może stanowić zagrożenie dla zdrowia nawet dla osób znajdujących się setki kilometrów od miejsca pożaru.
Powodowie o pożarach dowiedzieli się około 21-22 lipca 2023 r. Od tego momentu śledzili intensywnie serwisy informacyjne, nie tylko polskie, aby ocenić, z jakim ryzykiem wiązałby się wyjazd powodów na imprezę turystyczną organizowaną przez stronę pozwaną.
Już w piątek 23 lipca 2023 r., a więc dwa dni przed planowanym rozpoczęciem imprezy turystycznej powodów, w Grecji pojawili się również polscy strażacy pożarni.
Dodatkowo z pojawiających się informacji medialnych wynikało, że w niektórych przypadkach podróżni znajdujący się w Grecji byli zbyt późno informowani o zagrożeniu, co w efekcie prowadziło do późniejszej nagłej i chaotycznej ewakuacji. Z ogólnodostępnych informacji medialnych wynika, że nawet polska ambasada w Grecji miała problemy z kontaktem z jednym z organizatorów:
„Według komunikatu, placówka ma jednak kłopot ze skontaktowaniem się z biurem (…) i ustaleniem, w jakiej sytuacji są jego polscy klienci na Rodos. W 22 hotelach przebywało ich 250. Biuro (…) przekazało wcześniej, że część polskich turystów dostała informację o koniecznej ewakuacji, ale nie zapewniono im transportu. Ponadto część dróg jest zablokowana. „Na miejscu występuje duży chaos komunikacyjny oraz problemy z połączeniami telefonicznymi i internetem” – napisała ambasada. I zapewniła, że monitoruje sytuację” („Polscy turyści ewakuowani z hoteli na Rodos. Branża turystyczna: Niesiemy pomoc”, „Rzeczpospolita” z 23 lipca 2023 r.,)
W dniu 24 lipca 2023 r. w oficjalnym serwisie internetowym Rzeczpospolitej Polskiej www.gov.pl zamieszczona została informacja pt. „Komunikat MSZ”. Zawierał on m.in. następującą informację: „Informujemy, że wysoki poziom zagrożenia pożarowego w Grecji będzie się utrzymywał przez najbliższe tygodnie ze względu m.in. na prognozowane wysokie temperatury”. Podobny komunikat ukazał się za dwa dni, z informacją: „Ambasada RP w Atenach i Departament Konsularny MSZ na bieżąco monitorują sytuację w Grecji. Obecnie zagrożenie pożarami wciąż jest znaczne, a ze względu na bardzo wysokie temperatury i wiejące wiatry, będzie otrzymywać się na takim poziomie w najbliższych tygodniach”.
Władze greckie – Sekretariat Generalny Ochrony Ludności Ministerstwa Kryzysu Klimatycznego i Ochrony Ludności wskazywały, że jednym z miejsc, gdzie ma miejsce „wysokie zagrożenie pożarowe” na dzień 25 lipca 2023 r. jest wyspa Kos („Gdzie są pożary w Grecji? Ogień pustoszy wyspy Rodos i Korfu”).
W tych okolicznościach wakacyjny pobyt powodów, jeśli w ogóle byłby możliwy, musiałby się wiązać z ciągłym śledzeniem komunikatów rządowych i służb ratowniczych, przez co musiałby się wiązać z przeciwnym celem niż cel wypoczynkowy dla którego zawarli umowę. Już ta okoliczność powodowała, że wpływała w sposób znaczący na realizację tej imprezy turystycznej. W takiej sytuacji wiązała się z narażeniem całej rodziny na niepokój i stres. Dodatkowo skutki pożarów przejawiały się wymiernie bardzo wysokim stężeniem CO2, co negatywnie wpłynęłoby na zdrowie powodów.
Z uwagi na te pożary i realne obawy powodów o ich bezpieczeństwo, powodowie w dniu 24 lipca 2023 r. złożyli stronie pozwanej oświadczenie o rezygnacji z umowy (odstąpieniu od umowy). W piśmie tym wskazali, że od umowy odstępują na podstawie art. 47 ust. 4 ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych, co szerzej uzasadnili.
W odpowiedzi na to pismo organizator turystyki stanął na stanowisku, że w sprawie nie występują wskazane w art. 47 ust. 4 okoliczności i powodowie nie mają prawa do bezkosztowej rezygnacji z umowy. Z ponad 14 tys. wpłaconych za imprezę turystyczną z uwagi na koszty rezygnacji zwrócił powodom ok. 1.100 zł.
W sprawie tej odbyły się dwie rozprawy. Na żadnej z nich nie pojawił się reprezentant strony pozwanej – organizatora turystyki. Sąd uznał, że okoliczności sprawy przemawiały za przesłuchaniem powodów. Również w ten sposób sędzia zamierzał zweryfikować ocenę tego, czy w sprawie zaszły okoliczności wskazane w art. 47 ust. 4 ustawy.
W dniu dzisiejszym, tj. 21 stycznia 2025 r., Sąd ogłosił wyrok w tej sprawie. Zasądził całość kwoty objętych pozwem, a tym samym, uznał że w sprawie zaszły okoliczności wskazane w art. 47 ust. 4 ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych. Oprócz niezwróconej części imprezy turystycznej (ponad 12.000 zł) strona pozwana musi uiścić odsetki, które wyniosą ok. 1.500 zł oraz koszty procesu w wysokości ok. 4.500 zł. Strona pozwana będzie więc musiała uiścić ok. 18.000 zł.
Choć wyrok ten jest nieprawomocny i został wydany w konkretnej sprawie, to jednak pokazuje, że w podobnych sytuacjach klienci biur podróży nie są bezbronni i mogą skutecznie wystąpić na drogę sądową, jeżeli okoliczności za tym przemawiają. Z uwagi na termin przedawnienia roszczeń klientów organizatorów turystyki na chwilę obecną (styczeń 2025 r.) jest to możliwe również w przypadku nieodzyskania wpłat klientów w związku z pożarami w Grecji w 2023 r. Podobne stanowisko zajął wcześniej Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie w wyroku z 21 marca 2023 r. (sygn. II C 909/22 upr., niepubl.), który odnosił się do podobnej sprawy jak sprawa powodów (rezygnacja z wyjazdu do Grecji z uwagi na pożary), „W istotę imprezy turystycznej wpisuje się wypoczynek, będący następstwem realizacji usług przez organizatora, a nie ciągła troska o własne zdrowie i życie, obawa o ryzyko dotarcia lub wzniecenia pożaru blisko miejsca pobytu, zamknięcia ośrodka, konieczności ewakuacji, o warunki powrotu do domu i poniesienie kosztów z tym związanych”. Podobnie i w tej sprawie reprezentowałem powodów.
Ostatecznie w pożarach w Grecji w lipcu 2023 r. zginęło 28 osób, a ponad 75 zostało rannych. Tysiące osób zostało ewakuowanych z zagrożonych terenów. Prawie 20 tys. turystów zostało zmuszonych do opuszczenia hoteli, w ciągu jednego dnia. Pożary spowodowały również zanieczyszczenie powietrza i wody (A. Radlak, Pożary po grecku, „Przegląd Pożarniczy”).
Niestety, zapewne jest kwestią czasu, kiedy kolejny raz sprawa oceny pożarów w kontekście uprawnienia klientów biur podróży do bezkosztowej rezygnacji z umowy stanie się znowu aktualna.
dr Piotr Cybula, radca prawny
[aktualizacja 12.03.2025 r.] strona pozwana nie wniosła apelacji, wyrok jest prawomocny
PRAWO TURYSTYCZNE 