Okres pandemii Covid-19 na szczęście nie spowodował masowych przypadków niewypłacalności organizatorów turystyki. W praktyce podróżni otrzymują najczęściej zwroty dokonanych przedpłat, w sytuacjach gdy zgodnie z ustawą powinni je otrzymać (odwołanie imprezy przez organizatora, odstąpienie przez podróżnego od umowy na podstawie art. 47 ust. 4 ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych). Oczywiście zdarzają się przypadki opóźnień i sporów w tym zakresie, ustawodawca polski nie zawsze też w tym zakresie zapewniał podróżnym standard wynikający z dyrektywy 2015/2302.
Może się jednak zdarzyć tak, że organizator turystyki wielokrotnie przekłada termin zwrotu wpłaty, nie korzysta z Turystycznego Funduszu Zwrotów, kontaktu z organizatorem nie ma, nie ma go już nawet w rejestrze organizatorów turystyki. Pojawia się pytanie, co w takiej sytuacji można zrobić?
Oczywiście teoretycznie można wystąpić na drogę sądową. Jest to jednak działanie co do zasady kosztowne dla podróżnego, czasochłonne, a także niepewne jeśli chodzi o możliwość egzekucji wyroku. Prowadząc sprawy przeciwko Skarbowi Państwa w związku z niezapewnieniem na gruncie wcześniej obowiązujących przepisów odpowiedniej ochrony klientom na wypadek niewypłacalności organizatora turystyki (niezapewnienie unijnego standardu) z takimi sytuacjami się spotykałem. Marszałek województwa „odsyłał” klienta na drogę sądową, co w praktyce narażało klientów na dodatkowe i niepotrzebne szkody. A przecież podróżny jest w takiej sytuacji chroniony w sposób szczególny.
W niektórych tego rodzaju sytuacjach niewątpliwie pojawia się pytanie, czy organizator turystyki jest niewypłacalny. Oczywiście problem rozwiązałby się, gdyby w takiej sytuacji organizator złożył do marszałka województwa wniosek o uruchomienie jego zabezpieczenia finansowego na wypadek niewypłacalności (w praktyce najczęściej jest to gwarancja ubezpieczeniowa). W ten sposób uruchomiona zostałaby gwarancja i podróżny otrzymałby zwrot środków.
Trzeba jednak pamiętać, że do uruchomienia takiego zabezpieczenia finansowego nie w każdym przypadku potrzebny jest taki wniosek. W praktyce zdarzało się czasem tak, że w sytuacji niewypłacalności osoba prowadząca działalność jako organizator turystyki opuszczała Polskę, nie można jej było odnaleźć, a nie ulegało wątpliwości, że mamy do czynienia z jego niewypłacalnością (często były to głośne medialne przypadku). Ustawodawca wprowadził więc rozwiązanie uzupełniające w stosunku do wniosku organizatora o uruchomienie jego niewypłacalności.
Obecnie zostało ono uregulowane w art. 13 ust. 2 ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych. Zgodnie z tym przepisem:
W przypadku braku możliwości uzyskania oświadczenia, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, marszałek województwa występuje na piśmie do podmiotu udzielającego zabezpieczenia finansowego o wypłatę środków bezpośrednio podróżnym bez uzyskania tego oświadczenia, jeżeli okoliczności w oczywisty sposób wskazują, że organizator turystyki lub przedsiębiorca ułatwiający nabywanie powiązanych usług turystycznych nie jest w stanie wywiązać się z umów zawartych z podróżnymi oraz zapewnić pokrycia kosztów kontynuacji imprezy turystycznej lub kosztów powrotu podróżnych do kraju lub zapewnić podróżnym zwrotu wpłat lub ich części wniesionych tytułem zapłaty za imprezę turystyczną lub powiązane usługi turystyczne, które nie zostały lub nie zostaną zrealizowane.
Oznacza to, że marszałek województwa może wystąpić do podmiotu udzielającego zabezpieczenia także w sytuacji gdy przedsiębiorca takiego wniosku nie złożył, ale jest niewypłacalny, a okoliczności wskazują, że nie jest w stanie wywiązać się z umów zawartych z podróżnymi oraz zapewnić pokrycia kosztów kontynuacji imprezy turystycznej lub kosztów powrotu podróżnych do kraju lub zapewnić podróżnym zwrotu wpłat lub ich części wniesionych tytułem zapłaty za imprezę turystyczną lub powiązane usługi turystyczne, które nie zostały lub nie zostaną zrealizowane. Marszałek województwa powinien dokonać takiej oceny na podstawie analizy całokształtu okoliczności. Niewątpliwie ważne w tym przypadku jest podejście organizatora i jego oświadczenia w innym charakterze. Spotkałem się kiedyś z sytuacją, że organizator turystyki złożył innemu organowi oświadczenie o tym, że gdyby nie zmiana przepisów „covidowych” to zmuszony byłby złożyć wniosek o upadłość spółki. Przesłaną takiego wniosku jest niewypłacalność, z tym, że na mocy art. 15zzra ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych przedsiębiorca może wstrzymać się ze złożeniem takiego wniosku do czasu zakończenia stanu epidemicznego lub stanu zagrożenia (o ile spełnione są wskazane w nim „warunki”). Ta możliwość ma się jednak nijak do przepisów dotyczących zabezpieczenia finansowego organizatora turystyki. Organizator turystyki jeżeli jest niewypłacalny powinien taki wniosek złożyć. Jeśli sam tego nie robi, przy wskazanych wyżej założeniach takie zabezpieczenie może uruchomić marszałek województwa. Wskazany przedsiębiorca składając takie oświadczenie jednocześnie tym samym potwierdzał, że jego zabezpieczenie finansowe powinno zostać uruchomione i taki wniosek powinien złożyć. Jeżeli on tego nie zrobił, powinien za niego zrobić to marszałek województwa.
Przy ocenie marszałka województwa co do podstaw uruchomienia takiego wniosku moim zdaniem nie należy przywiązywać zbyt dużej wagi do liczby „wniosków” podróżnych o uruchomienie takiego zabezpieczenia. Wiedza na temat tego zabezpieczenia i mechanizmów jego uruchomienia, nawet wśród prawników, nie jest zbyt duża, więc trudno oczekiwać, że w takiej sytuacji klienci będą masowo kierować takie wnioski.
Podsumowując:
- zabezpieczenie organizatora turystyki może być uruchomione również na wniosek marszałka województwa;
- marszałek może złożyć taki wniosek do gwaranta jeśli organizator jest niewypłacalny a okoliczności w oczywisty sposób wskazują, że organizator turystyki nie jest w stanie wywiązać się z umów zawartych z podróżnymi oraz zapewnić pokrycia kosztów kontynuacji imprezy turystycznej lub kosztów powrotu podróżnych do kraju lub zapewnić podróżnym zwrotu wpłat lub ich części wniesionych tytułem zapłaty za imprezę turystyczną lub powiązane usługi turystyczne, które nie zostały lub nie zostaną zrealizowane;
- ocena wskazanych w pkt. 2 „warunków” powinna być dokonana przez marszałka na podstawie całokształtu okoliczności, w tym również ewentualnych oświadczeń organizatora turystyki o innym charakterze;
- marszałkowie województw w przypadku otrzymywania informacji od podróżnych o ich problemach z odzyskaniem wpłat od organizatora turystyki powinni z większą ostrożnością podchodzić do informowania podróżnych o możliwości wystąpienia na drogę sądową przeciwko organizatorowi; w niektórych przypadkach możemy mieć do czynienia z niewypłacalnym organizatorem turystyki i takie wystąpienie na drogę sądową w istocie może narażać podróżnego na dodatkową szkodę;
- przepis art. 15zzra tzw. tarczy antykryzysowej uprawniający organizatora nieskładania obecnie wniosku o ogłoszenie upadłości nie uprawnia organizatora turystyki do nieskładania wniosku o ogłoszenie swojej niewypłacalności na podstawie ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych.
Piotr Cybula
PRAWO TURYSTYCZNE 