W praktyce wiele wątpliwości pojawia się odnośnie do sposobu rozliczenia przez nauczycieli godzin przepracowanych podczas wycieczek szkolnych. Ostatnio z interpelacją w tej sprawie wystąpiła poseł Małgorzata Pępek. Zamieszczam ją poniżej, wraz z – korzystną dla nauczycieli – odpowiedzią na nią ze strony wiceministra Ministerstwa Edukacji i Nauki Dariusza Piontkowskiego:

Interpelacja nr 39456

do ministra edukacji i nauki

w sprawie ponadwymiarowych godzin pracy nauczycieli

Zgłaszający: Małgorzata Pępek

Data wpływu: 28-02-2023

Szanowny Panie Ministrze!

Wycieczki nalezą do najbardziej wszechstronnych organizacyjnych form pracy dydaktyczno-wychowawczej i działalności turystyczno-wychowawczej w szkole. Służą przede wszystkim wzbogaceniu wiadomości, zdobywaniu umiejętności i nawyków kulturalnego spędzania czasu, pomagają w kształtowaniu poglądu na świat, w wychowaniu estetycznym i zdrowotnym uczniów. Wycieczka szkolna w definicji Wincentego Okonia to „jedna z form dydaktyczno-wychowawczej szkoły, umożliwiająca uczniom bezpośrednie poznanie środowiska lokalnego, własnego regionu, kraju ojczystego bądź innych krajów, ich właściwości geograficznych, historycznych, etnicznych, kulturowych lub gospodarczych”.

Podstawy programowe wszystkich szkół określają wycieczki jako jedną z metod realizacji treści w nich zawartych. Realizując wycieczkę szkolną, za zgodą dyrektora, nauczyciel pozostaje w gotowości do pracy w miejscu wskazanym przez pracodawcę. Realizuje ją często w wymiarze przekraczającym przydział zajęć w danym dniu, który wynika z tygodniowego rozkładu zajęć, tworzonego w oparciu o plan organizacyjny szkoły czy placówki. Realizując wycieczkę jest on oddelegowany przez dyrektora do innej pracy, którą wykonuje zamiast lekcji i dlatego należy mu się pełne wynagrodzenie. Podobna sytuacja dotyczy innych organizowanych przez szkoły przedsięwzięć takich jak: zawody sportowe, konkursy przedmiotowe, projekty i staże, olimpiady itp.

Stosując powyższe oraz w oparciu o odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki pana Dariusza Piontkowskiego z dnia 06.05.2021 r., stanowisko Jerzego Jakubczuka, dyrektora Departamentu współpracy z Samorządem Terytorialnym w MEiN z dnia 29.10.2019 r., wyrok Sądu Najwyższego w Lublinie (IV P 381/14) oraz wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach (VI P 165/07) za realizowaną wycieczkę szkolną, część dyrektorów wypłaca nauczycielom pełne wynagrodzenie.

Nie mniej jednak rozliczanie godzin ponadwymiarowych nauczycieli w praktyce nadal budzi wiele wątpliwości. Dyrektorzy szkół mają wątpliwości prawne, w jaki sposób należy nauczycielom wypłacać wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe stałe godziny ujęte w tygodniowym planie pracy nauczyciela przydzielone w arkuszu organizacyjnym w danym roku szkolnym.

W związku z powyższym proszę o odpowiedź na następujące pytania:

1. Czy możliwe jest wprowadzenie jednoznacznego zapisu w przepisach prawa oświatowego dot. sposobu wynagradzania nauczycieli przebywających na wycieczkach szkolnych, zawodach, konkursach itp., z zachowaniem prawa do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe przydzielone w arkuszu organizacyjnym szkoły?

2. Kiedy można spodziewać się odpowiednich przepisów w tym zakresie?

3. Czy nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe podczas: dni wolnych od zajęć dydaktycznych (np. rozpoczęcie, zakończenie roku szkolnego, Dnia Edukacji Narodowej), udziału nauczyciela w rekolekcjach, udziału nauczyciela w olimpiadach przedmiotowych i konkursach przedmiotowych oraz zawodach sportowych, udziału nauczyciela wraz z uczniami tej szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, w wycieczkach lub imprezach szkolnych, udziału nauczyciela wraz z uczniami tej szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, w wyjazdach realizowanych z projektów unijnych, udziału nauczyciela wraz z uczniami tej szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, w obozach sportowych i „zielonych szkołach”, w czasie delegacji służbowej związanej z udziałem nauczyciela w konferencjach metodycznych, warsztatach, szkoleniach, zawieszenia zajęć w związku z mrozami, epidemią lub innymi przyczynami niezależnymi od nauczyciela, usprawiedliwionej nieobecności nauczyciela w szkole związanej z urlopem okolicznościowym, z tytułu opieki nad dzieckiem do lat 14?

Z poważaniem

Małgorzata Pępek
Poseł na Sejm RP

I odpowiedź na interpelację:

Odpowiedź na interpelację nr 39456

w sprawie ponadwymiarowych godzin pracy nauczycieli

Odpowiadający: sekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki Dariusz Piontkowski

Warszawa, 22-03-2023

Szanowna Pani Poseł,

zgodnie z art. 35 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2021 r. poz. 1762, z późn. zm.) godzinami ponadwymiarowymi są godziny zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin, przydzielone nauczycielowi i ujęte w arkuszu organizacyjnym szkoły. Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy.

W obecnym stanie prawnym przepisy ustawy – Karta Nauczyciela nie zawierają norm jednoznacznie rozstrzygających kwestię prawa nauczyciela do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe przydzielone nauczycielowi ale niezrealizowane z przyczyn nieleżących po stronie nauczyciela.

Warto przypomnieć, że obowiązujące do 1992 r. brzmienie przepisu art. 35 ust. 4 ustawy – Karta Nauczyciela jednoznacznie określało, że wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przydzielone nauczycielowi w planie organizacyjnym szkoły wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatków, o których mowa w art. 34, również w wypadku usprawiedliwionego nieodbycia zajęć. Jednak ustawą z dnia czerwca 1992 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela (Dz. U. poz. 252, z późn. zm.) przepis ten został zmieniony w związku z koncepcją przeniesienia dotychczasowych regulacji ustawowych, dotyczących czasu pracy i wynagradzania nauczycieli, do układu zbiorowego pracy. W późniejszym okresie nie powrócono już do regulowania w ustawie zasad wypłacania wynagrodzenia za nieodbyte godziny ponadwymiarowe, ustawodawca przyjął bowiem, że materia ta zostanie objęta zakresem przedmiotowym regulaminów, o których mowa w art. 30 ust. 6 ustawy – Karta Nauczyciela, stosownie do upoważnienia przewidzianego w art. 30 ust. 6 pkt 2 tej ustawy.

Jednak w ostatnich latach w orzecznictwie sądów administracyjnych (np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 4 sierpnia 2020 r., sygn. akt IIISA/Łd135/20) ukształtowało się stanowisko, że rada gminy ma jedynie kompetencje do określenia szczegółowych warunków obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw. Zdaniem sądów administracyjnych, w tych ramach nie mieści się natomiast upoważnienie do decydowania o zachowaniu lub utracie przez nauczyciela prawa do wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe. Określenie zatem przypadków, w których nauczycielowi nie przysługuje prawo do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe nie mieści się w granicach upoważnienia ustawowego zawartego w art. 30 ust. 6 ustawy – Karta Nauczyciela. Nie można bowiem uznać, iż wskazanie przez radę gminy w uchwale w sprawie wynagradzania nauczycieli przypadków, w których wynagrodzenie nie przysługuje, stanowi określenie warunków (szczegółowych) obliczania i wypłacania wynagrodzenia.

Konsekwencją powyższej linii orzeczniczej sądów administracyjnych jest zatem konieczność dokonywania interpretacji przepisów dotyczących wynagradzania za nieodbyte godziny ponadwymiarowe przez podmioty stosujące prawo w odniesieniu do indywidualnych stanów faktycznych z wykorzystaniem m.in. poglądów doktryny oraz orzecznictwa sądów pracy w tej kwestii. W świetle aktualnych wyroków sądów nauczyciel jest uprawniony do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe faktycznie zrealizowane. Nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. Każdą przyczynę niezrealizowania godzin ponadwymiarowych należy zatem rozpatrywać odrębnie, czy istnieje podstawa prawna do wypłaty wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe z tej przyczyny.

Za rozliczanie czasu pracy nauczyciela odpowiedzialny jest dyrektor szkoły, który stosownie do art. 68 ust. 5 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2021 r. poz. 1082, z późn. zm.) jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników niebędących nauczycielami i w szczególności decyduje w sprawach zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki. Natomiast nauczyciel, który nie zgadza się z decyzją pracodawcy, może dochodzić swoich praw na drodze sądowej, bowiem stosownie do treści art. 91c ust. 2 ustawy – Karta Nauczyciela, spory o roszczenia ze stosunku pracy nauczycieli, niezależnie od formy nawiązania stosunku pracy, rozpatrywane są przez sądy pracy.

W kwestii naliczania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe w czasie dni wolnych od zajęć dydaktycznych albo dni wolnych od zajęć dydaktyczno-wychowawczych wypowiedział się skład siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, który w uchwale z dnia 29 marca 1989 r., sygn. akt III PZP 53/88, stwierdził, że „zamieszczenie w planie organizacyjnym szkoły godzin ponadwymiarowych przypadających w dniach ustawowo wolnych od pracy oraz w dniach wolnych od pracy i w okresach przerw w pracy szkoły ustalonych w przepisach o organizacji roku szkolnego, w których nie odbywają się zajęcia dydaktyczne lub wychowawcze, nie uprawnia do wynagrodzenia przewidzianego (…) za nieodbyte godziny ponadwymiarowe.” Warto zauważyć, że w uzasadnieniu do uchwały, sąd zaznaczył, że powyższa zasada nie dotyczy „przydzielonych nauczycielowi prawidłowo zajęć w godzinach ponadwymiarowych, także w wymienionych dniach wolnych od pracy lub w okresach przerw w pracy, jeżeli szkoła prowadzi wówczas określoną działalność dydaktyczną lub wychowawczą. Odnosi się to także do placówek oświatowo-wychowawczych o ruchu ciągłym (np. domy dziecka, internaty, ośrodki szkoleniowe, zakłady wychowawcze oraz szkoły zaoczne), w których zajęcia prowadzone są również w niedziele czy święta.”.

W świetle ww. uchwały oraz przepisów określających dni wolne od pracy (ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy – Dz. U. z 2020 r. poz. 1920, rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego – Dz. U. poz. 1603, z późn. zm.), nauczycielowi nie przysługuje wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe zamieszczone w planie organizacyjnym szkoły w następujących dniach:

1. 1 stycznia – Nowy Rok,
2. 6 stycznia – Święto Trzech Króli,
3. pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
4. drugi dzień Wielkiej Nocy,
5. 1 maja – Święto Państwowe,
6. 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja,
7. pierwszy dzień Zielonych Świątek,
8. dzień Bożego Ciała,
9. 1 listopada – Wszystkich Świętych,
10. 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,
11. 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
12. 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia;
13. niedziele,
14. wolnych od pracy w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, określonych przez Prezesa Rady Ministrów, w drodze rozporządzenia,
15. zimowej przerwy świątecznej , która trwa od dnia 23 grudnia do dnia 31 grudnia lub od dnia 22 grudnia do dnia 31 grudnia, jeżeli dzień 22 grudnia wypada w poniedziałek,
16. wiosennej przerwy świątecznej, która rozpoczyna się w czwartek poprzedzający święta i kończy w najbliższy wtorek po świętach,
17. ferii zimowych, które trwają dwa tygodnie w okresie od połowy stycznia do końca lutego,
18. ferii letnich, które rozpoczynają się w dniu następującym po dniu zakończenia rocznych zajęć dydaktyczno-wychowawczych i kończą się z dniem 31 sierpnia.

Odnosząc się do podniesionej przez Panią Poseł kwestii wycieczek szkolnych pragnę zapewnić, że w pełni podzielam wyrażoną przez Panią wysoką ocenę ich znaczenia dla realizacji podstaw programowych kształcenia ogólnego oraz programów wychowawczych szkół. Konsekwentnie wyrażam opinię, że nauczyciel uczestniczący w wycieczce powinien zachować prawo do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe przydzielone mu w arkuszu organizacji szkoły, w czasie których sprawował opiekę nad uczniami na wycieczce szkolnej. Analogiczne stanowisko prezentuję w odniesieniu do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe w czasie, w którym nauczyciel na polecenie dyrektora szkoły realizował zajęcia w innej formie (np. opieka nad uczniami w czasie olimpiad i konkursów, zawodów sportowych, imprez szkolnych).

W kwestii wynagrodzenia za czas opieki nauczyciela nad dzieckiem w wieku do lat 14, uprzejmie informuję, iż zgodnie z art. 67e ust. 1 ustawy – Karta Nauczyciela, nauczycielowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Zatem stosownie do § 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagradzania w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2017 r. poz. 927, z późn. zm.) w związku z art. 91 c ust. 1 ustawy – Karta Nauczyciela, przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy oraz za czas niewykonywania pracy, jeżeli przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy.

Analizując praktykę stosowaną przez dyrektorów szkół i organy prowadzące szkoły w zakresie wynagradzania za godziny ponadwymiarowe oraz kształtujące się kierunki orzecznictwa sądowego dostrzegam występującą w tym zakresie niejednolitość, a niekiedy nawet sprzeczności. Z tego względu uważam za celowe rozważenie doprecyzowania przepisów ustawowych dotyczących problematyki pracy nauczycieli w godzinach ponadwymiarowych. Pragnę jednak zauważyć, że powyższa kwestia stanowi jeden z elementów systemowej regulacji stosunków pracy nauczycieli i w sposób ścisły wiąże się z kwestiami czasu pracy nauczycieli w powiązaniu z zasadami wynagradzania. Dlatego zagadnienia te muszą podlegać holistycznej analizie oraz tworzyć spójną całość z rozwiązaniami systemowymi w zakresie zawodu nauczyciela.

Z poważaniem,

Z upoważnienia
Ministra Edukacji i Nauki

Dariusz Piontkowski
Sekretarz Stanu