Niedawno wystąpiłem do Ministerstwa Edukacji Narodowej z zapytaniem o stanowisko MEN odnośnie do praktyki polegającej na wymaganiu do pełnoletnich dzieci zgody rodziców na udział w wycieczce szkolnej. Otrzymałem poniższą odpowiedź. Wynika z niej, że szkoły mogą żądać takiej zgody rodziców. Podnoszone argumenty nie są dla mnie przekonujące. W rozporządzeniu MEN dotyczącym turystyki i krajoznawstwa mowa jest wyraźnie o zgodzie rodziców na udział w wycieczce „ucznia niepełnoletniego”. Osoby pełnoletnie ponoszą już co do zasady odpowiedzialność karną, mają pełną zdolność do czynności prawnych, mogą głosować w wyborach, a jak chcą jechać na szkolną wycieczkę, to muszą mieć zgodę rodziców. Osoby te mogą też bez żadnego problemu zawrzeć umowę np. z biurem podróży i nikt o taką zgodę nie będzie pytał. M.zd. z prawnego punktu widzenia brak jest podstaw do wymagania takiej zgody. Również względy pedagogiczne nie wydają się za tym przemawiać. Czy jest to wychowywanie w poczuciu odpowiedzialności?
Problem ten został też poruszony na stronie: Stowarzyszenia Umarłych Statutów, któremu na razie nie udało się zmienić praktyki w tym zakresie.
Odpowiedź MEN z 17 czerwca 2019 r. na pytanie: czy „szkoły” mogą żądać od pełnoletnich uczniów zgody rodziców na udział w wycieczce szkolnej. W przypadku dostrzeżenia przez MEN takiej możliwości, wnoszę o wskazanie podstawy prawnej takiego żądania, zgodnej z obowiązującymi przepisami:
Zasady organizacji krajoznawstwa i turystyki określone są w przepisach rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki[1]
Natomiast, regulacje dotyczące praw i obowiązków uczniów zawiera ustawa – Prawo oświatowe[2]. Przepisy prawa powszechnie obowiązującego pozostawiły szkołom swobodę w określeniu np. formy usprawiedliwiania nieobecności na zajęciach edukacyjnych czy zwalniania się z zajęć. Wiadomym jest, że zapisy zawarte w statutach szkół nie mogą być sprzeczne z prawem osób pełnoletnich do ochrony i poszanowania ich prywatności i wolności, gwarantowanych na poziomie konstytucyjnym i w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Jak wynika z powyższego, obowiązujące przepisy prawa nie ograniczają prawa uczniów pełnoletnich do podejmowania samodzielnie decyzji, czy to w zakresie udziału w wycieczce szkolnej, czy np. usprawiedliwiania nieobecności na zajęciach szkolnych.
Należy jednak zauważyć, że dyrektor szkoły odpowiadający za bezpieczeństwo uczniów[3], ma obowiązek przeciwdziałać różnym sytuacjom mogącym zagrażać szeroko pojętemu bezpieczeństwu uczniów, w tym uczniów pełnoletnich, podczas zajęć edukacyjnych organizowanych przez szkołę, a w konsekwencji powinien zaprojektować skuteczne mechanizmy eliminowania zagrożeń, między innymi poprzez odpowiednie zapisy w statucie szkoły.
Przepisy te, nie mogą być sprzeczne z przepisami powszechnie obowiązującymi.
Warto zaznaczyć, że art. 133 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nakłada na rodziców obowiązek świadczeń alimentacyjnych względem dziecka (również pełnoletniego), które nie jest jeszcze w stanie utrzymywać się samodzielnie (uczy się w szkole dla młodzieży). Natomiast art. 135 § 2 ww. Kodeksu precyzuje, że wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub wychowanie. Informacje o zachowaniu ucznia pełnoletniego mieszczą się w ciążącym na rodzicach obowiązku osobistego starania się o jego wychowanie.
Odnosząc się do pytania „czy „szkoły” mogą żądać od pełnoletnich uczniów zgody rodziców na udział w wycieczce szkolnej”, uprzejmie wyjaśniam, że w kwestii samodzielnego wyrażania przez ucznia pełnoletniego zgody na udział w wycieczce szkolnej, należy wziąć pod uwagę dwa aspekty tego zagadnienia. Z jednej strony, przepisy rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki, nie określają obowiązku uzyskania zgody rodzica na udział w wycieczce szkolnej ucznia pełnoletniego. Przepisy wskazują jedynie, że udział uczniów niepełnoletnich w wycieczkach wymaga zgody pisemnej rodzica (§ 8).
Z drugiej strony natomiast, w kontekście ww. art. 133 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – rodzice dziecka ponosząc konsekwencje finansowe wyrażenia zgody na udział dziecka w wycieczce szkolnej, powinni mieć wpływ na decyzję dotyczącą udziału w wycieczce także dziecka pełnoletniego, które będąc uczniem szkoły dla młodzieży, nie jest w stanie utrzymywać się samodzielnie
[1] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2018 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz.U. 1055, z późn. zm.).
[2] Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (tj. Dz. U. z 2018 r. poz. 996).
[3] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69, ze zm.).
Piotr Cybula
