Sąd Okręgowy w Warszawie: możliwość dochodzenia od organizatora swoich praw w postępowaniu karnym nie zwalnia z odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa

W niektórych procesach odszkodowawczych przeciwko Skarbowi Państwa w związku z niezapewnieniem odpowiedniej ochrony na wypadek niewypłacalności biur podróży strona pozwana wnosi o zawieszenie postępowania. Tak dzieje się przykładowo w sprawach związanych z niewypłacalnością Sky Club sp. z o.o. oraz Aquamaris S.A.

W takich przypadkach pełnomocnicy strony pozwanej (Ministra Sportu i Turystyki oraz Ministra Finansów) podnoszą, że powodowie mogą dochodzić swoich roszczeń w przewidzianych trybach w postępowaniu karnym. Stoją na stanowisku, że do czasu zakończenia tych postępowań karnych postępowanie odszkodowawcze przeciwko Skarbowi Państwa powinno zostać zawieszone na podstawie art. 177 § 1 pkt 4 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, sąd może zawiesić postępowanie z urzędu, jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej.

W ocenie pełnomocników strony pozwanej konieczność zawieszenia takich postępować wynika zwłaszcza z uwagi na:

1. możliwość skorzystania przez powodów w postępowaniu karnym ze środków ochrony prawnej o których mowa w art. 49a i 62 Kodeksu postępowania karnego – co według nich nie pozostaje bez znaczenia w kontekście wskazania, że w świetle przepisów krajowych powodowie nie mają zamkniętej drogi do dochodzenia odszkodowania od podmiotów rzeczywiście winnych wyrządzonej im szkody, zaś fakt, że jej nie dochodzą z własnej winy stanowi co najmniej przyczynienie się do powstania szkody;
2. fakt, iż skorzystanie z tych środków będzie miało bezpośredni wpływ na wysokość szkody;
3. w związku z ewentualną znaczną skalą analogicznych roszczeń wobec Skarbu Państwa i w związku z tym potrzebą ustalenia, czy w tego rodzaju sprawach nie ma się prostu do czynienia z czynami niedozwolonymi – a nie z odpowiedzialnością państwa za nieprawidłowe wdrożenie art. 7 dyrektywy 90/314.

Większość prowadzonych przeze mnie jako pełnomocnika spraw dotyczy niewypłacalności biur podróży z 2012 r. Postępowania karne w tych sprawach nie zostały jeszcze zakończone. Przykładowo w spraw Sky Club sp. z o.o. – jak wynika z informacji otrzymanej z Prokuratury Okręgowej w Warszawie – zakończenie śledztwa było planowane do końca grudnia ubiegłego roku. Zapewne na etapie postępowania sądowego postępowanie również trwałoby kolejnych kilka lat i dopiero wówczas mogłoby się toczyć postępowanie cywilne (odszkodowawcze) przeciwko Skarbowi Państwa przez następne…

W praktyce sądy tego rodzaju wniosek o zawieszenie postępowania najczęściej oddalają . W uzasadnieniu wyroku z 18 sierpnia 2015 r. (I C 1978/15) Sąd Rejonowy dla Warszawy – Śródmieścia, odnosząc się do wniosku o zawieszenie postępowania, Sąd ten wskazał:

Sąd oddalił również wniosek strony pozwanej o zawieszenie postępowania. Wbrew twierdzeniom strony pozwanej, postępowanie karne prowadzone przez Prokuraturę Okręgową w Warszawie (…) w sprawie podejrzenia popełnienia przestępstw doprowadzenia klientów (…) do niekorzystnego rozporządzenia ich mieniem oraz niezgłoszenia przez zarząd biura podróży (…) wniosku o upadłość tej spółki, pomimo powstania warunków uzasadniających ogłoszenie upadłości spółki, nie pozostawało w związku z niniejszym postępowaniem. Wynik postępowania karnego, tj. ewentualne ustalenie odpowiedzialności karnej członków zarządu (…) z tytułu doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości przez klientów spółki nie mógł mieć wpływu na wynik niniejszego postępowania, które dotyczyło roszczenia odszkodowawczego w związku z nieprawidłową implementacją dyrektywy do prawa krajowego, za którą odpowiadał Skarb Państwa. (…) Ewentualne przypisanie członkom zarządu wymienionej spółki przestępstwa i stwierdzenie tego faktu prawomocnym wyrokiem skazującym mogłoby być przydatne co najwyżej w sporze między powódką a spółką, którego możliwość wszczęcia nie miała wpływu na dopuszczalność i przebieg niniejszego procesu oraz kierunek i zakres prowadzonego w nim postępowania dowodowego.

Podobnie w uzasadnieniu wyroku z dnia 23 września 2015 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia (sygn. I C 1581/15 ) wskazał, że:

Prawo domagania się odszkodowania od państwa członkowskiego powstaje obok innych możliwości dochodzenia naprawienia szkody, na innej podstawie prawnej. Możliwy wybór roszczeń nie uzasadnia jednak odmowy uwzględnienia powództwa. Taka interpretacja prowadziłaby do sytuacji, w której każdy sąd mógłby stwierdzić, że roszczenie powinno być zaspokojone w toku innego rodzaju postępowaniu. Nietrudno się domyślić, że konsekwencją powyższego byłoby pozbawienie powódki ochrony prawnej.

W jednej ze spraw sąd jednak postępowanie zawiesił. W uzasadnieniu sąd podał, że ustalenie ewentualnego popełnienia czynu zabronionego przez członków zarządu biura podróży w toku postępowania karnego może wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy o odszkodowanie wobec Skarbu Państwa. Sąd wskazał, że strona powodowa w tym postępowaniu może skorzystać ze środków ochrony prawnej wynikających z art. 49a i art. 62 k.p.k., a jeżeli dobrowolnie z nich rezygnuje, to:

1. może to być oceniane w kontekście przyczynienia się do szkody;
2. fakt skorzystania z tych środków może zmniejszyć wysokość szkody;
3. może to mieć wpływ na kwestię oceny odpowiedzialności Skarbu Państwa, w przypadku bowiem stwierdzenia, iż nastąpił czyn niedozwolony fakt nieprawidłowego wdrożenia dyrektywy nie będzie pozostawał w bezpośrednim związku przyczynowym.

Od tego postanowienia o zawieszeniu postępowania wniosłem zażalenie. W uzasadnieniu podałem trzy główne argumenty przemawiające za celowością jego uchylenia:

1. odpowiedzialność odszkodowawcza państwa członkowskiego za szkodę wyrządzoną nieprawidłową implementacją dyrektywy jest konsekwencją stosowania przez Trybunał Sprawiedliwości zasady efektywności, a zawieszenie postępowania narusza ten wymóg;
2. zawieszenie postępowania w okolicznościach tej sprawy stanowi naruszenie art. 7 dyrektywy 90/314 w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek;
3. uzupełniająco podałem, że w innych tego rodzaju znanych mi sprawach prowadzonych przed tym sądem sąd wnioski o zawieszenie postępowania oddalał.

Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z 26.11.2015 r. postanowienie o zawieszeniu postępowania uchylił (sygn. akt V Cz 4754/15). Jak podano w uzasadnieniu, Sąd Okręgowy nie zgodził się z takim rozstrzygnięciem Sądu Rejonowego, uznając, że nie może ono ostać się w obrocie prawnym. Sąd ten wskazał, że w jego przekonaniu:

(…) w realiach niniejszej sprawy, nie zaistniały przesłanki umożliwiające zawieszenia postępowania zgodnie z przywołanym przepisem. Zgodzić się należy, że w/w postępowanie karne nie może mieć wpływu na niniejsze postępowanie cywilne. Nawet przyjęcie, że powódka może dochodzić swoich praw bezpośrednio od organizatora w ramach postępowania karnego nie zwalnia z odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa. Bezspornie powódka ma bowiem możliwość skorzystania z różnych roszczeń w związku z zaistniałą szkodą, tym samym niniejszemu postępowaniu można nadać dalszy bieg.

Postanowienie to ma istotne znaczenie dla tysięcy poszkodowanych turystów, którzy wciąż nie wystąpili jeszcze z powództwem o odszkodowanie w stosunku do Skarbu Państwa w związku z niezapewnieniem im odpowiedniej ochrony na wypadek niewypłacalności biura podróży, na poziomie wymaganym przez prawo unijne. Oznacza ono, że poszkodowane osoby nie muszą czekać na zakończenie postępowania karnego do skutecznego wystąpienia na drogę sądową. Co więcej, oczekując na zakończenie tego postępowania narażają się tym, że ich roszczenia ulegną przedawnieniu. Oczywiście nie ma ono charakteru wiążącego sądy w innych tego rodzaju sprawach, ale moim zdaniem w pełno odpowiada wymaganiom prawidłowej implementacji art. 7 dyrektywy 90/314. Inaczej ta ochrona miałaby jeszcze bardziej iluzyjny charakter niż to często jest obecnie.